Cơ hội dạy con quản lý tài chính
Tầm quan trọng của việc giáo dục cho con những hiểu biết về quản lý tài chính cá nhân (Personal Finance) đã không còn là câu chuyện mới, tuy nhiên, việc dạy cái gì, và dạy như thế nào, vẫn là câu hỏi khiến nhiều phụ huynh phải băn khoăn.
Dịp này, hãy cùng Tuổi Trẻ trò chuyện với anh Lâm Minh Chánh – Chuyên gia về tài chính cá nhân, tác giả của quyển sách “Tài chính cá nhân dành cho người Việt Nam” để tìm ra lời giải cho bài toán trên.
Cần xóa mù cho người lớn trước
** PV: Theo quan sát của anh, đâu là một vài thái độ sai mà phụ huynh thường mắc phải khi con hỏi về tiền bạc?
LMC: Ở những gia đình có điều kiện, một vấn đề tôi thường thấy là sự nuông chiều quá mức. Câu cửa miệng của những vị phụ huynh này thường là: “Chỉ cần con ngoan, hay học giỏi, tiền bạc cứ để ba mẹ lo, con cần gì thì ba mẹ đều có thể đáp ứng”. Thế nhưng chính thái độ này của phụ huynh sẽ khiến cho con không hiểu về giá trị của đồng tiền, và vì thế không có thái độ đúng về tiền bạc.
Còn ở những gia đình không quá khá giả, cách ứng xử của phụ huynh có thể khiến cho con cảm thấy đồng tiền kiếm được là cực kì khó khăn, khiến con sợ đến mức không dám tiêu xài. Những đứa trẻ này khi lớn lên rất dễ sống lối sống tằn tiện quá mức và luôn bất an khi nghĩ về tiền bạc.
** PV: Có nhiều phụ huynh cũng muốn chia sẻ với con nhưng lại không biết nên bắt đầu thế nào, anh nghĩ sao về vấn đề này, phải chăng tiền bạc vốn dĩ luôn là câu chuyện khó chia sẻ?
LMC: Đúng vậy, tiền vốn luôn là vấn đề khó chia sẻ. Có một luồng quan niệm cũ cho rằng dạy con sớm về tiền, cho con tiếp xúc sớm với tiền thì sẽ làm cho con hư. Mà điều này thì rất nguy hiểm, vì khi cha mẹ ngại dạy hoặc không biết cách dạy, con sẽ tự học. Có thể con sẽ tự học đúng nhưng có thể con sẽ học sai.
Thông thường, người nghèo thì thường có mặc cảm chính mình còn không đủ tiền nên cũng không muốn nói với con về việc ấy, còn người giàu lại không muốn cho con biết vì sợ con sẽ ỷ lại vào điều kiện gia đình. Mỗi bậc phụ huynh lại có một lý do để cảm thấy ngại khác nhau khi con hỏi về tiền bạc.
Thế nhưng cũng có một thực tế là hiểu biết về tài chính của người Việt nhìn chung còn khá thấp, việc này cũng khiến cho bậc phụ huynh gặp khó khăn trong việc dạy con. Do vậy, cần xoá mù cho người lớn trước, rồi mới đến xoá mù cho trẻ em. Cha mẹ cần phải nỗ lực “xóa mù” về kiến thức tài chính cho chính mình trước.
** PV: Vậy theo anh, nguy hiểm như thế nào khi để cho con tự học?
LMC: Nguy hiểm ở chỗ khi lớn lên, con có thể có thái độ sai về tiền bạc và không biết cách quản lý tiền. Một suy nghĩ phổ biến của người trẻ là tiền khó kiếm, còn cách quản lý và sử dụng dễ mà, ai cũng có thể làm được, cũng quản lý tốt. Thực ra việc quản lý, sử dụng, tiết kiệm và đầu tư một cách đúng đắn cũng không hề đơn giản.
Người trẻ thường nghĩ rằng lương tôi thấp thì để dành cũng chẳng được bao nhiêu nên thôi cứ xài hết. Sai lầm đó dẫn đến các bạn trẻ không tích lũy và sinh trưởng tiền từ những ngày còn trẻ.
Hầu hết những người trẻ không hiểu rõ quy trình tài chính cá nhân: kiếm tiền với công suất cao nhất, tiết kiệm trước khi sử dụng, phải giữ được tiền và quan trọng là đầu tư để tiền tăng trưởng nhằm đạt mục tiêu tài chính cá nhân. Rất nhiều bạn trẻ còn chưa biết đặt cho mình mục tiêu tài chính cá nhân một cách chi tiết, rõ ràng.
Cha mẹ cũng phải là một tấm gương
** PV: Dưới góc nhìn của một chuyên gia về tài chính cá nhân, anh nghĩ đâu là giải pháp mang tính lâu dài cho vấn đề này?
LMC: Bên cạnh việc bản thân phụ huynh và người trẻ cần chủ động học hỏi thì tôi cho rằng các trường học cũng cần đưa kiến thức về quản lý tài chính cá nhân vào chương trình đào tạo. Rất tiếc, cho đến nay, chương trình giáo dục của chúng ta vẫn chưa có một môn học chính thức nào dạy các em học sinh về tài chính, về thường thức kinh tế.
Tất nhiên, trong những năm đầu đời của trẻ, việc nhận được sự giáo dục từ gia đình vẫn đóng một vai trò rất quan trọng. Trẻ con từ 6 tuổi đã bắt đầu biết giữa cha và mẹ ai nhiều tiền hơn rồi, khi ấy, chúng ta đã có thể bắt đầu dạy đứa trẻ những chuyện cơ bản nhất. Với những đứa trẻ hay vòi vĩnh ba mẹ phải mua nhiều thứ thì dạy con về sự đánh đổi, chẳng hạn như con muốn mua máy chơi game này thì năm sau mới có thể mua giày, ngân sách của con chỉ được một trong hai thứ. Dạy cho con phải lựa chọn chứ không nên lúc nào cũng chiều theo ý muốn của con.
** PV: Khi đứa trẻ còn sống chung với ba mẹ, đâu là những điều tưởng rằng đơn giản nhất, nhưng cũng quan trọng nhất về tiền bạc mà anh cho là các bậc cha mẹ đều nên dạy cho con?
LMC: Giáo dục đơn giản nhất mà cha mẹ có thể làm là giúp con quản lý tiền con tiêu dùng mỗi ngày bằng cách chia cho con những cái lọ ở mức cơ bản, hướng dẫn con tiền này thì dùng vào việc gì, lọ nào để đóng học phí và lọ nào cho việc mua quà vặt. Nếu con muốn mua sắm điều gì, hãy dạy con biết tiết kiệm để đạt được mục tiêu đó. Việc này cũng sẽ giúp cho con hiểu rằng tiền không là vô hạn, muốn có tiền thì phải lao động làm ra tiền. Con còn nhỏ chưa làm ra tiền thì phải tiết kiệm, phải sử dụng tiền đúng cách.
Khi trẻ lớn hơn thì hãy dạy trẻ phân biệt giữa cái cần và cái muốn: cái mình muốn thì rất nhiều, nhưng tất nhiên mình sẽ không đủ tiền để mua hết cái mình muốn. Để có thể dạy con điều này, bản thân cha mẹ cũng phải là một tấm gương, không thể nói với con con cần cố gắng nhưng cha mẹ lại tiêu xài hoang phí, ví dụ cha thì nhậu, cà phê quá nhiều, mẹ thì mua sắm quá nhiều những thứ không cần thiết.
Một số cha mẹ hay treo thưởng cho con, ví dụ như “con dọn dẹp phòng thì sẽ được cho tiền” và nghĩ rằng mình đang dạy con hiểu về giá trị của đồng tiền, nhưng điều này không đúng. Những gì thuộc về trách nhiệm của trẻ thì trẻ phải làm, cha mẹ không nên thưởng tiền. Chỉ khi nào cha mẹ giao thêm cho con những công việc không thuộc về trách nhiệm của con thì mới nên thưởng cho con trên “thành quả” lao động.
Khi con 13-14 tuổi, có thể bắt đầu dạy con việc làm kế hoạch ngân sách, phân bổ chi tiêu. Chẳng hạn như khi gia đình đi chơi thì có thể cho con phụ quản lý ngân sách. Bằng cách đó sẽ giúp cho con có trách nhiệm, có thái độ đúng đắn hơn với tiền bạc.
** PV: Thanh toán không dùng tiền mặt là xu hướng phát triển trên thế giới, anh nghĩ đâu là thách thức mà các phụ huynh có thể phải đối diện nếu muốn giáo dục con về việc “dùng tiền nhưng không cầm tiền”? Theo anh, phụ huynh nên làm gì để có thể đồng hành cùng con trong câu chuyện này?
LMC: Thanh toán không dùng tiền mặt là 1 xu hướng không thể cưỡng lại. Nó đem lại nhiều lợi ích cho xã hội. Đặc biệt đối với trẻ, thì thanh toán không tiền mặt sẽ giảm rủi ro bị mất mát, bị trộm cướp, bị tấn công. An toàn hơn cho con trẻ.
Tuy vậy, thanh toán không tiền mặt sẽ dẫn đến việc tiêu xài quá ngân sách. Khi dùng tiền, chúng ta mở ví và sẽ thấy tiền mình vơi. Còn thanh toán không tiền mặt không có cảm giác này.
Thanh toán không tiền mặt cũng có thể giúp cha mẹ, thông qua việc cùng quản lý tài khoản của con, sẽ giúp con sử dụng tiền đúng đắn, hiệu quả hơn.
** PV: Gần đây, việc chứng khoán và đầu tư được đưa vào SGK toán lớp 10 mới (thuộc bộ Kết nối với tri thức) đang được dư luận rất quan tâm, anh có nghĩ đây là một tín hiệu tốt trong chuyện giáo dục con trẻ về quản lý tài chính ở Việt Nam?
– LMC: Đây là tín hiệu tốt, thế nhưng trước khi cho học sinh giải những bài tập về chứng khoán hay đầu tư, chúng ta phải cung cấp cho các bạn trẻ kiến thức nền, kiến thức cơ bản. Ví dụ như chứng khoán là gì. Lợi ích của chứng khoán đối với nền kinh tế và người dân. Tại sao chúng ta lại đầu tư chứng khoán. Những lợi ích và rủi ro gì khi đầu tư chứng khoán. Nếu chúng ta không cung cấp kiến thức cơ bản đó cho bạn trẻ mà chỉ cho bạn trẻ làm toán, tính toán chứng khoán thì lợi bất cập hại.”
** Bài phỏng vấn Chuyên gia tài chính, tác giả Lâm Minh Chánh trên Báo Tuổi Trẻ ngày 1/8/2022, thực hiện bởi phóng viên Phố Hương.
** Link bài: https://tuoitre.vn/co-hoi-day-con-quan-ly-tai-chinh-20220801104515367.htm?